किव्वा
मराठी चित्रपटातल्या माझ्या सर्वात आवडत्या १० व्यक्तिरेखा
इथे लेखक आणि दिग्दर्शकांनी रेखाटलेल्या व्यक्तिरेखेबद्दल आपण बोलत असलो तरी, ती व्यक्तिरेखा साकारणारा कलाकार हि तितकाच महत्त्वाचा हे विसरून चालणार नाही !!
१०) प्राची (चित्रपट: इन्व्हेस्टमेंट, २०१३)
रत्नाकर मतकरी लिखित आणि दिग्दर्शित "इन्व्हेस्टमेंट" या चित्रपटातली प्राची हि 'आई' या शब्दाच्या आपल्याला ज्ञात असलेल्या सगळ्या परिभाषा बदलते. सुप्रिया विनोद नी साकारलेली हि भूमिका आजच्या धावत्या जगाचं प्रतिनिधित्व करते. आपल्या मुलाला राजकारणी बनवायचं असं ठरवून त्याच्यावर तसेच संस्कार ती करते. मग त्याने आपल्याच वर्गातल्या मुलीचा खून केला असला, तरी त्याच्या मागे खंबीरपणे(वेगळ्या अर्थाने) उभी राहते. एकीकडे अशी आई कधीच चित्रपटात दिसली नव्हती आणि तिचा प्रत्येक गुण आपल्याला आश्चर्याचा धक्का देत असला तरी तिचं वागणं बोलणं हे ओळखीचं वाटतं !
आपल्या मुलांमध्ये आणि त्यांच्या प्रत्येक पापावर पांघरून घालून आपण खरंतर "इन्व्हेस्टमेंट" करतो हे सिद्ध करणारी थोर आई आपल्या मनावर कायमचा आघात करून जाते.
९) नच्या दादा (चित्रपट: विहीर, २०१०)
गिरीश आणि उमेश कुलकर्णी यांचा विहीर हा चित्रपट सगळ्याच अंगाने विलक्षण आहे. पण या चित्रपटाचा जीव नच्या दादा या व्यक्तिरेखेत आहे. आलोक राजवाडे या अत्यंत गुणी अभिनेत्याने साकारलेला नचिकेत चित्रपट बघितल्यावर मनातून जातच नाही. चित्रपटाचा नायक खरंतर त्याचा मावस भाऊ 'सम्या' ज्याचा त्याच्या नच्या दादावर खूप जीव आहे. नच्या प्रत्येक गोष्टीचा बारकाईने अभ्यास करतो, त्याच्या घरातल्यांचा, मित्रांचा एकंदरीत आयुष्याचा. संसारात गुंतणं नच्याला कठीण वाटतं. दूर पळून जावसं वाटतं. त्या वयात(१४-१६) विचार करणाऱ्या प्रत्येक माणसाला अशे अनुभव येतात. ते अनुभव आपण नच्याच्या रुपात जगतो.
प्रेक्षक म्हणून आपण नच्याच्या मरणाने तितकेच अस्वस्थ होतो जितका सम्या होतो. कारण अनेक प्रश्नांची उत्तरं आपल्याला तेव्हा सापडत नाहीत पण चित्रपट संपल्यावर सापडतात !
८) फाळके (चित्रपट: हरिश्चंद्राची फॅक्टरी, २००९)
"राजा हरिश्चंद्र" या पहिल्या भारतीय चित्रपटामागची धडपड दिग्दर्शक परेश मोकाशी यांनी गमतीशीर रित्या या चित्रपटातून दाखावली. दादासाहेब फाळके यांचं व्यक्तिमत्व मोकाशी यांनी काही वास्तविक तर काही त्यांच्या नुसार रेखाटलं. खरे फाळके कसे होते हे कुणालाच ठामपणे सांगता येणार नाही पण त्यांनी केलेल्या कार्यातून त्यांचं जे चित्र आपल्यासमोर येतं ते मोकाशींनी रेखाटलेल्या चित्रासारखच. नंदू माधव यांनी या भूमिकेत अगदी सहजपणे केलेला वावर या व्यक्तिरेखेला चार चांद लावतो.
प्रोफेसर 'केळ्फा' यांचे कारनामे अनेकदा बघून सुद्धा पुन्हा पुन्हा बघावेसे वाटतात !!
७) अवली (चित्रपट: संत तुकाराम, १९३६)
निष्कारण देवदासच्या नावाचा दिवा जपणाऱ्या पारोपेक्षा तुकोबांना येडं म्हणणाऱ्या अवलेचं प्रेम मला जास्त खरं वाटतं ! गौरी या अभिनेत्रीने साकारलेली जिजाई किव्वा अवली म्हणजे भारतीय चित्रपटांच्या इतिहासातली सर्वात वेगळी आणि खमकी बायको..! तुकोबांवर फडाफडा डाफरणारी पण तरीसुद्धा तुकोबांवर जिवापार प्रेम करणारी हि त्यांची बायको विष्णुपंत पागनीस यांच्या तुकोबांच्या व्यक्तिरेखेपेक्षा मला जास्त प्रभावी वाटते.
६) श्यामची आई (चित्रपट: श्यामची आई, १९५३)
सानेगुरुजींच्या "श्यामची आई" या पुस्तकावर प्र. के. अत्रे यांनी बनवलेला हा चित्रपट म्हणजे मराठी चित्रपटाची खरी ओळख. आईची माया आणि तिचे संस्कार इतक्या सुंदर रित्या कधीच चित्रपटात दिसले नसावे. वनमाला पवार यांनी साकारलेली आई हे आपल्या संस्कृतीचं प्रतिक आहे. कुठल्याही माणसाला घडवण्यात त्याच्या आईचाच सर्वात मोठा हाथ असतो, हि बाब हा चित्रपट बघितल्यावर अगदी तंतोतंत पटते.
५) मास्तर (चित्रपट: पिंजरा, १९७२)
व्ही. शांताराम यांचा "पिंजरा" हा चित्रपट भारतीय चित्रपट सृष्टीत दोन गोष्टींमुळे मैलाचा दगड ठरला, एक त्यातल्या लावण्या आणि दोन म्हणजे श्रीराम लागू यांचा अभिनय. गावाच्या विकासाठी आयुष्य देणारा मास्तर पुढे एका नाचणाऱ्या बाईच्या प्रेमात पडतो आणि मग कसा खडतर प्रवास त्याला करावा लागतो हे आपण ह्या चित्रपटात बघतो. मास्तर ह्या व्यक्तिरेखेचा हा विलक्षण प्रवास लागूंनी अतिशय सहजपणे दाखवला.
४) तुकाराम (चित्रपट: तुकाराम, २०१२)
१९३६ मध्ये आलेल्या संत तुकारामा या चित्रपटातल्या संत तुकाराम पेक्षा चंद्रकांत कुलकर्णींच्या "तुकाराम" या चित्रपटातला जितेंद्र जोशी ने साकारलेला तुकोबा मला जास्त आवडतो. कारण हा तुक्या जादूचे खेळ न करता लोकांना जगण्याची खरी दिशा दाखवतो. हा देवाला मित्र मानतो आणि वेळ पडली तर त्याच्याशी भांडतो देखील. खरे तुकोबा आपल्याला ह्या चित्रपटातूनच भेटले. विठ्ठलाचा लळा त्यांना बालपणीच होता, पण घराच्या सगळ्या जवाबदार्या सांभाळत पुढे ते विठ्ठलाची भक्ती करू लागले. चित्रपटात दाखवलेला दुष्काळ आपल्याला तुकोबांची खरी कहाणी सांगतो. तो दुष्काळ तुकोबांना आणि आपल्याला अंतिम सत्य काय ह्याची प्रचीती हि आणतो.
३) वासुदेव बळवंत ठोंबरे (चित्रपट: रात्र आरंभ, १९९९)
"स्क्रीझोफेनिया" या मानसिक आजाराच्या रुग्णाची भूमिका दिलीप प्रभावळकर यांनी या चित्रपटात साकारली. प्रभाकर फडके हे रिटायर्ड झालेले, साठी ओलांडलेले ज्यांना लेखनाची आवड. ते एक कादंबरी लिहतात ज्याच्यात स्वतःला श्रीमंत आंधळे उद्योगपती "वासुदेव बळवंत ठोंबरे" ह्या पात्रात पाहतात. काही काळानंतर ते स्वतःच ठोंबरे म्हणून वावरू लागतात. आपली नालायक मुलं इस्टेटीसाठी आपल्याला मारत्यात असं त्यांना वाटू लागतं आणि तेव्हा सावतःच्या खऱ्या मुलाला ते मारून टाकतात. २००२च्या ऑस्कर शर्यतीत जिंकलेला एक इंग्रजी चित्रपट होता ज्याच्यात "रस्सल क्रो" ह्याने हि एका स्क्रीझोफेनिक रुग्णाची भूमिका केलेली, पण माझ्या मते प्रभावळकरांचं काम हे क्रो पेक्षा हि उत्कृष्ट झालेलं !!
२) मास्तर (चित्रपट: सामना, १९७५)
विजय तेंडूलकर लिखित आणि जब्बार पटेल दिग्दर्शित सामना हा चित्रपट म्हणजे मराठी आणि भारतीय चित्रपटाला सर्वात मोठा मैलाचा दगड. श्रीराम लागू यांचा मास्तर हा म्हटलं तर गांधीवादी, म्हटलं तर दारुवादी. त्यंच्या भूतकाळात असं काही तरी घडून गेलं असावं कि ज्याने वाटतं कि एकेकाळी हा माणूस समाज बदलू पाहणारा होता, पण आता हा फक्त रस्तोरस्ती फिरणारा एक दारुड्या. हिंदुराव साहेब त्याला आसरा देतात, पण त्याच्या उलट हा नको नको ते प्रश्न विचारतो आणि साहेबांना हैराण करतो. जगाच्या पाठीवर फक्त एकच नट हि भूमिका करू शकतो आणि ते म्हणजे खुद्द लागूच असं पक्का विश्वास हा चित्रपट पाहिलेल्या प्रत्येकालाच आहे.
१) हिंदुराव धोंडे पाटील (चित्रपट: सामना, १९७५)
मास्तर ज्या साहेबांना हैराण करतात ते हेच, हिंदुराव धोंडे पाटील. मराठी चित्रपटातला सर्वात लखलखता तारा म्हणजे निळूभाऊ, आणि त्यांच्या आयुष्यातली सर्वात विलक्षण व्यक्तिरेखा हीच. एक पुढारी ज्याने त्याच्या विभागाचा विकास केला, ज्या गावात माणूस आणि कुत्रं एकाच भाकरीसाठी भांडत होते, तिथल्या लोकांना स्वतःची भाकर दिली. पण असा विकास करण्यासाठी एखाद्या मारुती कांबळेला कायमचा उपटून काढावा लागतो. हिंदुरावांना सत्ता हवी असते, पण लोकांचं मन हि जिंकायचं असतं. महाराष्ट्रातल्या प्रत्येक भागात असा एक हिंदुराव असतोच अजूनही आहे. निळू फुले यांनी अनेक इरसाल खलनायक चित्रपटात साकारले, पण हिंदुराव फक्त खलनायक नव्हता आणि फिल्मी तर अजिबात नव्हता. तेंडूलकर आणि पटेल यांच्या मते मास्तर हि व्यक्तिरेखा जास्त वर्चड होती, पण निळूभाऊंनी त्यांच्या भूमिकेत इतका जीव ओतला कि आपण आज मास्तर कि हिंदुराव या पेचात पडलो. माझ्यासाठी तरी हिंदुराव मास्तरांपेक्षा एक पैसा सरस...!!
तर मराठी चित्रपटातले ह्या माझ्या सर्वात आवडत्या १० व्यक्तिरेखा...!!!
or My Favorite Marathi Movies of All Time
10) Shala(2012)
Recently we saw the hugely anticipated
Ravi Jadhav Directed "Timepass". Anyone who has watched "Shala" can
easily identify the similarities. But on one hand Shala was made to express...& Timepass was made to impress!! & i was very disappointed by Timepass but Shala impressed be so much that i couldn't resist the temptation to have it in my all time list.
The Movie was an adaptation of a novel by Milind Bokil of the same name. a couple of years before this movie was made, a one act play named "Ga Ma Bha Na" by Ruia College became hugely popular..which too was an adaptation of the same novel.
However the way Sujay Dahake presented this beautiful movie...we could hardly compare the play with this movie. Every frame of this movie takes you to that classic nostalgic era...when things were less complicated. Sujay Dahake is one director who has that correct balance of a cinematic vision & an ability to present the true flavor of our culture through cinema.
9) Chaukat Raja(1991)
Starring Arguably The Greatest Actor Alive in India and Unarguably The Most Versatile Actor Alive in India....Dilip Prabhavalkar as a mentally challenged person or a disabled boy. This movie was one of the first movies...which made me fall for marathi cinema while growing up.
All those Cinematic Nazis(sometimes even i am one of them) might not be convinced enough with this inclusion...but i felt this movie deserves a special perspective. Because witnessing Dilip Prabhavalkar, Ashok Saraf & Sulbha Deshpande essaying such beautifully written characters is an experience to cherish.
8) Harishchandrachi Factory(2009)
How can I not have this beautiful piece of art in my list...a movie that depicted the emergence of the biggest film industry in the world. Dadasaheb Phalke made the first Indian movie in 1913..but Paresh Mokashi, the Director of this movie actually took us back in time & made us experience the joyful struggle of doing something different in the society.
It's one of those movies which brings a smile on your face everytime you watch it...& it's hard to evaluate what exactly made you feel good. I have to mention the impeccable background score which contributed to that feel good factor & also helped in recreating the British Raj era.
7) Jogwa(2009)
Made on the Life of a group of People called a Jogta or a Jogtin(who are forced by the society to give up everything and serve God. A
jogta has to give up the fact of being a man and suppress all his
desires. A jogtin is expected to give up herself, she cannot get
married, have children or have a life of her own) & Directed by Rajeev Patil was undoubtedly the Boldest movie made in India.
It highlighted those pathetic superstitions & religious believes which are still practised in our country & also portrayed the terrifying journey of those two characters.
Upendra Limaye(who bagged the national award for his performance) & Mukta Barve were certainly outstanding...But everytime you see Kishor Kadam(who also played a Jogta) in the frame...you cannot notice anyone else...!!!
6) Ratra Aarambh(1999)
Dilip Prabhavalkar played a schizophrenic in this Very first Marathi Movie(I guess the 1st indian movie too) made on schizophrenia in the same year when "A Beautiful Mind" bagged four oscars.
Even though the screenplay of this movie was more like a novel...it manages to keep us guessing throughout. After Watching Dilip Prabhavalkar's performance in this movie even Al Pacino, Tom Hanks, Jack Nicholson & Robert De Niro would have dropped their jaws...!!
Again i would categorize it as a performance oriented movie...still the overall impact is as good as any cinematic wonder!!!
5) Investment(2013)
Written & Directed by Great Marathi Writer Ratnakar Matkari....Investment is an hard hitting experience which hits straight on the face of this so called competent...& materialistic society.
For someone who was brought up with middle-class values...it could have a soothing effect too...as we feel fortunate about our upbringing but that won't stop us from feeling guilty as to some extent we too are a part of this society.
The performances of the cast makes it even more impactfull..especially Supriya Vinod as the mother..who will shock you with every word she utters & yet you will feel that you are familiar with her!! Last year a few movies managed to achieve astonishing success on the box-office..but Investment didn't quite do well. Nevertheless to me it was the best movie of 2013 & one of the best in my all time list.
4) Kunku(1937)
Directed by the legendary V. Shantaram..Kunku..based on the novel "Na Patnari Goshta" by Narayan Hari Pethe...who also wrote it's screenplay was a daring piece of art made in the pre independence era.
The condition of women in India in that era was rightly depicted in this movie..however It didn't stop at just depiction of the unjust...it went on to find a solution to it with a climax that could be described as extra-ordinary even after 75+ years after this movie's release.
It was also released in hindi as "Duniya Na Mane" & proved how powerful cinema can be...throughout the nation.
3) Tukaram(2012)
Written By Prashant-Ajit Dalvi & Directed by Chandrakant Kulkarni...Tukaram a biopic of the Great Poet-Social Reformer-Saint of India Sant Tukaram. In 1936 another biopic of Sant Tukaram was made by Prabhat Film Company..which is considered as an all time classic & became hugely popular in various festivals around the world back then.
As a movie the 1936 biopic was certainly entertaining...but it was nothing more than a devotional melo-drama were the focus was on the over hyped magic tricks of Tukaram Maharaj which he never really performed. But Kulkarni showed the real Tukaram Ambivle & here he wasn't a magician or a godly figure but a poet, a social reformer, someone who has the courage to stand against the inequality in society. And the strongest point of this movie was that it actually showed the emergence of the warkari sect in Maharashtra...which showed that devotion need not be about expecting something & everybody is equal & has equal rights to lead his life the desired way. It showed how Tukya became Tukaram Maharaj & throughout the journey we are nothing but overwhelmed by this man & his antics. To me it is the greatest biopic ever made in India.
2) Vihir(2010)
Directed by an Institution in himself "Umesh Vinayak Kulkarni".... "Vihir" could easily be declared as the another word for "cinema" according to me(in India). As the tagline goes...get drenched in the well...Vihir was that exact experience for me..I was in my mid teens..when i watched it for the 1st time & felt I am watching myself somewhat occupied in that similar mental frame.....which is difficult to put in words.
Samir & Nachiket(the two adolescent boys...about whom this movie is) seems to be us & their journey towards realization of this puzzle called life seems to be our journey...while watching it. Apart from that every element of this movie has a underlying meaning to it & they seem so real that they appear to be happening with us & they do in reality...But in our lives we are so much involved in our rat race that we never really thought of it...! I am a huge fan of Umesh's other works(Deool & Valu) too & I feel Umesh Vinayak Kulkarni is a gift to the marathi film industry & we the audience have to realize that because his movies deserve more than just the "Festival Audience".
1) Samna(1975)
Written by Vijay Tendulkar, Directed by Jabbar Patel & starring Nilu Phule & Shreeram Lagoo in The Greatest Battle of Marathi Cinema(& to much extent Indian cinema) "Samna". Jabbar Patel went to Vijay Tendulkar with an concept of a battle between Phule & Lagoo with a political backdrop....Then Vijay Tendulkar started writing keeping them in mind...& what happened next is history & Marathi Cinema got it's Greatest Movie.
Nilu Phule(unarguably The Greatest Actor of marathi industry) playing a wealthy politician who rules his region single handedly is met by a homeless drunk educated philosopher in his province played by Shreeram Lagoo(arguably The Greatest Actor of marathi industry). the politician finds almost everything for him...in return he refuses to reveal his indentity, steals from him, asks questions which he is not prohibited to & finally makes the wealthy, powerful emperor vulnerable. Even Though Both Phule & Lagoo gave performances worth an oscar or something even bigger than that...it was Nilu Phule as Hindurao Dhonde-Patil who leaves slightly heavier impact on us while Shreeram Lagoo as the Master is probably the next best in a all time list! Jabbar Patel made many more honest & beautiful movies(Sinhasan, Umbartha, Mukta & a few more) after these but even if Samna was his only movie...we would still be talking about him today & for years to come!!!
so here's my pick....But I hope in coming years it will be changed...!! As Many Passionate filmmakers like Nagraj Manjule, Sujay Dahake & others are constantly working towards the betterment of Marathi Cinema...whereas Ppl like Sanjay Jadhav & Ravi Jadhav are giving that Commercial Solidity which is also important for the survival of Marathi Movies!
